Op 24 februari 2022 werden we opgeschrikt door de inval van de Russen in Oekraïne. Eerdere conflicten waren misschien verontrustend, maar dit is andere koek.
Behalve dat deze invasie gevoelsmatig wel heel dicht bij huis is, is wat er nu op ons afkomt zó ontzettend spannend. Dit lijkt namelijk op het begin van een ‘systeemoorlog’. Dat is het soort oorlog dat gevoerd wordt omdat er nieuwe verhoudingen zijn ontstaan binnen de internationale betrekkingen, die worden ‘recht gezet’ via gewapende conflicten.
In de woorden van de Amerikaanse historicus Alfred McCoy: ‘What we’re witnessing are the violent eruptions of a great tectonic shift in global power.’
En daar gaan we naar kijken. Historicus Dionijs de Hoog neemt u in tien colleges mee door de geschiedenis, door het heden en door de toekomst van het huidige conflict. Is de situatie echt zo gevaarlijk als de media ons vertellen? Is Rusland als enige verantwoordelijk voor de huidige ontwikkelingen en is Poetin een ‘nihilistische dictator’? We onderzoeken wat we de komende tijd eigenlijk te vrezen hebben.
Of het huidige systeem van internationale betrekkingen echt wordt herschikt, bekijken we aan de hand van de geschiedenis van de VS, van Rusland en van China en die van de NAVO en de Europese Unie. Èn op basis van de geschiedenis van Oekraïne natuurlijk. En tenslotte heel belangrijk – we gaan kijken wat onze rol is, de rol van het westen, in dit conflict. Die is namelijk een stuk groter dan u zou denken. Hoe gruwelijk ook – dit conflict brengt ons ook voordelen. We bekijken of die opwegen tegen de nadelen.
Volg deze cursus en u krijgt een helder beeld van wat er nou eigenlijk speelt. Bovendien behandel ik wekelijks online de weergave van de oorlog in de media en haal ik er één uitzonderlijke dwarsdenker uit, die onze invalshoek uitdaagt.
Cursusreeks:
College 1: Overzicht cursus en betekenis van natiestaat en democratie
College 2: De media – wat er tegen u wordt gezegd en hoe u dat verstaat
College 3: Rusland tot 2008 – een eeuwenoud imperium
College 4: Amerika tot 2008 – hoe lang duurt de Pax Americana nog?
College 5: De militaire NAVO en de politieke Europese Unie
College 6: Oekraïne – hoe alles nu samenkomt vanaf 2008
College 7: Geostrategie – het belang van de klassieke invalshoeken.
College 8: China en de klimaatverandering
College 9: Van Unipolariteit naar Multipolariteit
College 10: Conclusie: hoe nu verder?
Boek deze cursus helemaal onderaan de pagina.
Bij deze collegereeks ontvangt u een gratis digitale syllabus.
Lees hieronder de uitgebreide uitleg per college.
College 1: Overzicht cursus en betekenis van natiestaat en democratie
Tijdens het eerste college wordt de reeks geïntroduceerd en gaan we in op de betekenis van het woord ‘natiestaat’. Die term, of in één van zijn vele andere vormen, bijvoorbeeld ‘ons land’ of ‘de natie’, komt iedere dag voorbij in de media. We bespreken wat er nou eigenlijk mee bedoeld wordt. Verder behandelen we het begrip ‘liberale democratie’ en gaan we in op de mate waarin moderne staten nou eigenlijk soeverein zijn. We behandelen de geschiedkundige benadering van dit onderwerp. Ik leg uit hoe we werken met periodisering en wat het nut is van historische kaarten.
Tenslotte kijken we kort naar de betekenis van de term ‘systeemoorlog’ en bespreken we het opmerkelijke gegeven dat meerdere ‘zieners’ de komst van deze oorlog hebben voorspeld.
College 2: De media – wat er tegen u wordt gezegd en hoe u dat verstaat
Nadat we een aantal veel gebruikte begrippen hebben gedefinieerd, kijken we naar de manier waarop de oorlog wordt verslagen. We behandelen in die context het adagium van Aeschylus: ‘Het eerste slachtoffer van oorlog is de waarheid’.
De verslaggeving van oorlog is een heel moeilijke klus en kán eigenlijk niet foutloos worden gedaan. We gaan daarom eerst in op hoe media in het algemeen werken en daarna iets dieper op het soort propaganda waarmee je te maken hebt in geval van oorlog. In het Westen zijn we meesters in de beoefening van propaganda en precies daarom hebben we er een heel neutrale term voor bedacht: public relations. Ook staan we stil bij de typisch Russische vorm van verdraaiing van de feiten, die bekend is als ‘dezinformatsiya’.
We bekijken een aantal voorbeelden van de manier waarop het huidige conflict in de media tot u komt. We kijken hoe je kunt inschatten welke bronnen kloppen en welke niet – en waarom. Daarbij bepalen we ook wie de waarnemer is en wat die waarnemer eigenlijk voor reflexen kent.
College 3: Rusland tot 2008 – een eeuwenoud imperium
In het derde college kijken we naar de geschiedenis van de hoofdrolspeler van dit conflict: de Russische Federatie. Want wat wij Rusland noemen, is eigenlijk een federatie van allerlei etnische staten. Rusland is een imperium dat altijd gegroeid is op het Euraziatische continent. We kijken op basis van historische kaarten hoe Rusland zich heeft ontwikkeld en komen van tsaristisch Rusland bij de Sovjet-Unie uit. Ook de Sovjet-Unie kunt u zien als een voortzetting van het steeds maar uitdijende Russische imperium.
Totdat dat imperium uit elkaar valt. In 1991 slaat president Boris Yeltsin met Rusland namelijk een nieuwe democratische richting in – maar dat loopt niet goed af. Het resultaat is een Rusland van oligarchen, geleid door de harde hand van Vladimir Poetin.
Tenslotte kijken we naar het leiderschap van diezelfde Vladimir Poetin sinds het jaar 2000 en stellen we ons de vraag, wanneer en waarom Poetin over gaat tot zijn agressieve daden. Het antwoord op die vraag is de reden waarom we de geschiedenis hier tot 2008 laten lopen.
College 4: Amerika tot 2008 – hoe lang duurt de Pax Americana nog?
In dit vierde college schakelen we over naar de grote tegenstander van Rusland ten tijde van de Koude Oorlog. Amerika is sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog de onbetwiste wereldleider… hoewel: waar het bewapening betrof, moest die wereldleider terdege rekening houden met de Sovjet-Unie.
Deze twee tegenstanders vertegenwoordigen twee culturele stromingen, waarbij de Verenigde Staten natuurlijk primair een Britse kolonie zijn die de idealen van de Verlichting kennen als hun grondslag. We kijken naar de geschiedenis van Amerika en concentreren ons daarbij op de economische en militaire ontwikkeling van de huidige wereldleider. De Britten zijn de machtigste staat ter wereld, grofweg van 1750 tot 1950. Waarom is de macht van de Britten eigenlijk over gegaan op de Amerikanen?
We kijken naar de periode van vriendschap tussen de Verenigde Staten en Rusland na 1991 en naar het einde van die vriendschap met de komst van de invloedrijke Amerikaanse politicus Paul Wolfowitz.
Tenslotte gaan we in op de vraag waarom die Amerikanen zo uitzonderlijk militaristisch zijn en wanneer hun wereldomspannende macht ingeperkt wordt. Is die ontwikkeling misschien nu gaande?
College 5: De militaire NAVO en de politieke Europese Unie
In het vijfde college kijken we naar de manier waarop Europese staten samenwerken. Veel hangt samen met ons militaire bondgenootschap met de Amerikanen. Dat bondgenootschap is in 1949 opgericht uit angst voor de Sovjet-Unie. Waar het even een mindere rol leek te spelen, staat het nu weer helemaal in de belangstelling. Niet veel later kwam er ook een politieke unie. Die unie, aanvankelijk bekend als de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, moest voor eens en voor altijd onderlinge strijd in Europa uitbannen. En dat is tot op heden vrij goed gelukt.
Die politieke unie is inmiddels bekend als de Europese Unie en dat die blijft voortbestaan is alleen maar goed. Maar wat te zeggen over de NAVO? Die was na de Koude Oorlog toch niet meer nodig? Inmiddels denken we daar anders over en steeds meer Oost-Europese landen willen graag lid worden van dat militaire bondgenootschap.
Daarbij is er een opmerkelijke ontwikkeling: vaak als een land lid wordt van de Europese Unie, wordt het niet veel later ook lid van de NAVO. Zou dat de Russen toch een beetje dwars zitten?
College 6: Oekraïne – hoe alles nu samenkomt vanaf 2008
In het zesde college focussen we op Oekraïne. Eerst gaan we in op de geschiedenis van dat land en daarna verdicht de tijd zich. We nemen uitgebreid de ontwikkelingen door die leiden naar ‘de speciale militaire operatie’ zoals die op 24 februari van start is gegaan.
Op de NAVO-top van Boekarest in 2008, wordt besloten dat Georgië en Oekraïne in principe lid moeten kunnen worden van de NAVO. Onze eigen Jaap de Hoop-Scheffer is op dat moment Secretaris-Generaal van de NAVO en in die hoedanigheid spreekt hij Poetin. Volgens De Hoop-Scheffer zegt Poetin dat dat lidmaatschap van de NAVO er niet gaat komen.
Nog geen vijf jaar later mag Oekraïne lid worden van de EU, maar weigert president Janoekovitsj het associatieverdrag te ratificeren. Een groot deel van de Oekraïense bevolking is daar niet blij mee. Er ontstaat een massale opstand die de naam van het centrale Maidan-plein meekrijgt. In 2014 treedt de president daarom af. In datzelfde jaar neemt Rusland de Krim in en wordt ‘onze’ MH17 uit de lucht geschoten met als gruwelijk gevolg de dood van alle inzittenden.
We kijken naar de ontwikkelingen in de Oekraïense geschiedenis tussen 2014 en 2022 en naar de opkomst van Volodymyr Zelenski.
College 7: Geostrategie – het belang van de klassieke invalshoeken.
In het zevende college zoomen we weer uit en besteden we aandacht aan de geopolitieke situatie op het Euraziatische continent. Wat voor gevolgen hebben de huidige ontwikkelingen eigenlijk – en zouden die gevolgen ook iets verraden over de oorzaken?
We gaan om te beginnen in op de Heartland Theory van Halford MacKinder, misschien wel de belangrijkste van alle geostrategische theorieën. MacKinder legt uit dat wie Europa onder de duim heeft, dat die bepaalt wat er op het gehele Euraziatische continent gebeurt. Wat houdt die theorie precies in? Welke betekenis heeft die theorie voor wat betreft de containment-strategie ten tijde van de Koude Oorlog, zoals geformuleerd door George Kennan? En hoe verhoudt het agressieve gedachtengoed van iemand als Henry Kissinger zich hiertoe? We bespreken de vermaarde adviseur van Jimmy Carter en strategisch denker Zbigniew Brzezinski, die in 1997 al opmerkelijke conclusies trekt over Oekraïne.
College 8: China en de klimaatverandering
In het achtste college kijken we naar de gevolgen voor China van het conflict in Oekraïne. Rusland wordt door het Westen in de armen gedreven van de Chinezen en dat kan heel goed een aantal belangrijke consequenties hebben.
We bekijken hoe groot de rol is die China speelt in dit conflict. Wat hebben ze eigenlijk voor jaaromzet daar in China en hoe verhoudt die zich tot de onze en die van de Amerikanen? En wat heeft dat dan weer voor gevolgen voor het Chinese militaire vermogen?
Hoe dominant zijn de Chinezen eigenlijk op het Euraziatische Heartland en wat betekent dat voor de mensenrechten? Áls de machtsbalans inderdaad doorslaat in het voordeel van de Chinezen, wat heeft dat dan voor gevolgen voor de internationale politiek? Kunnen zij de belofte van hun nieuwe zijderoute, het Belt & Road Initiative, echt verzilveren?
Tenslotte kijken we naar de gevolgen van de klimaatverandering voor de Chinese positie binnen de internationale betrekkingen.
College 9: Van Unipolariteit naar Multipolariteit
In het negende college bekijken we hoe we van het ‘unipolaire moment’, naar een ‘multipolaire situatie’ overgaan. Met het ‘unipolaire moment’ wordt de periode bedoeld waarin we maar één wereldmacht hebben, namelijk die van de Amerikanen. We bekijken of het echt zo is dat we bezig zijn met de overgang naar een situatie waarin er weer meerdere supermachten zijn. Moeten de Amerikanen hun macht echt afstaan aan de Russen? En aan de Chinezen? En gaat dat dan soepel en vriendelijk of gaat dat met veel wapengekletter?
En hoeveel polen zijn er dan eigenlijk? Ik doe een voorspelling: de verzameling polen zal bestaan uit de Verenigde Staten, China, de Europese Unie en Rusland.
We stellen de belangrijke vraag wat het huidige conflict eigenlijk voor gevolgen zal hebben voor de machtsverhoudingen binnen de internationale betrekkingen.
College 10: Conclusie: hoe nu verder?
In het tiende en laatste college kijken we of we nu begrijpen waardoor het huidige conflict is veroorzaakt. We bepalen of we kunnen zien wat er nou eigenlijk aan de hand is, of dat propaganda en oorlogsomstandigheden het zicht teveel bemoeilijken. En natuurlijk: wat zijn de belangrijkste gevolgen van dit conflict?
Ik kom in ieder geval tot een aantal opmerkelijke conclusies, waar u zeker een beetje door gechoqueerd zult zijn. Maar ja – na de voorgaande negen colleges kunt u die conclusies zeker aan!
